तल बगाउँदा माथि गई बस्ने, बुवाभन्दा पुत्रले पहिले पूजा पाउने शिवपुत्र गणेशको पूजा गरेर अरु पूजा प्रारम्भ भएजस्तो ।
“आगा हुल तोई दिउलो पाछा हुल मेरीदुत्या हुल तोई दिउलो चतुर्दशी मेरी”उल्लेखित उद्दरणहरु प्राचीन डोटी र कुमाउँ क्षेत्रका लोक प्रशिद्ध देवता लटिनाथको गाथा (झोडो)का हुन् ! ठाउँ अनुसार लटिनाथलाई लटबाब,लट्या,लाटो आदि नामले पुकारिन्छ ।
लटिनाथलाई एक महान योद्धा र न्यायका देवताको रुपमा लिने गरिन्छ । पिता मालिकाअर्जुन हुणदेशका राजा छिपलाकि रानी भागाश्रीलाई आफ्नी आठौं रानीको रुपमा भित्र्याएपछि छिपलाले आफ्नो सैन्यबलका साथ मालिकाअर्जुन र भागाश्रीको निवासस्थान शिखरधुरामा आक्रमण गर्दा सो आक्रमणको प्रतिउत्तर दिन आफूसङ्ग कोही वीर योद्धा नभएको र जेठो छोरा लटिनाथलाई नदीमा बगाएकोमा पश्चाताप गरिरहेको समयमा मार्मा थलीबाट (मार्मा गाउँपालिकास्थित लटिनाथ ) लटिनाथको प्रस्थान युद्धस्थलबाट हुन्छ । शिखरधुरामा मालिकार्जुन र भागाश्रीको स्थान पत्ता लगाउन छिपला पक्षले दह बाँधी सो दहबाट प्रकाश परावर्तन गराउन लाग्दा लटिनाथले १२ मन फलामको गोला प्रहार गरि उक्त दह भत्काईदिएको किम्बदन्ती पाईन्छ । साथै छिपला पक्षको आक्रमणबाट परेका पहिरोहरुलाई पिठ्यु थापेर माथितिर फर्काईदिएको कुरा पनि लटिनाथको गाथा (झोडो) मा सुन्न पाईन्छ l
 मालिकार्जुन पक्षको सेनापतिको भुमिकामा रहेका लटिनाथले युद्धमा छिपला पक्षलाई पराजित गरिसकेपछी मालिकार्जुन र लटिनाथको चिनजान भएको प्रसङ्ग आउँछ । कुराकानीका क्रममा आफुले अरु रानीहरु र ज्योतिषको कुरा सुनेर पितालाई पिर्ने ग्रह परेको भनेर नदीमा बगाएको शोभाश्री पुत्र उनै लटिनाथ भएको प्रस्ट हुन्छ । एकातर्फ छिपलामाथीको विजय र अर्कोतर्फ बर्षौ पहिले शिशु अवस्थामा नदीमा बगाईएको पुत्र जवान भएर फर्किएको देख्दा मालिकार्जुन लाई औधी खुसी लाग्छ ।

 खुसीकै माहोलमा मालिकार्जुनले आफ्नो भन्दा पहिले पुजाआजा हुने र जात्रा लाग्ने घोषणा गर्नुहुन्छ । सोही अनुरुप कार्तिक शुक्ल द्वितियामा लटिनाथको र कार्तिक शुक्ल चतुर्दशीमा मालिकार्जुनको जात्रा लाग्ने गर्दछ । लटिनाथको मुल बासस्थान दार्चुला जिल्लाको मार्मा क्षेत्रमा पर्ने तलाईमाडौं हो । लटिनाथले आफ्नो जीवनकालमा केही समय बसोबास गरेका अन्य सबै क्षेत्रहरुमा लटिनाथको मन्दीर रहेको छ । मुलथान तलाईमाडौं पछि लेकम गाउँपालिकाको जयपुर र मैखोली खर्क मालिकार्जुन गाउँपालिकाको चौड र शैल्यशिखर नगरपालिका ७ स्थित बन्तोली लाई  विशेष महत्त्व दिने गरिन्छ ।
 लटिनाथका खर्क, बन्तोली र चौड  मन्दिरहरुमा प्रत्येक बर्ष कार्तिक शुक्ल द्वितियाका दिन पुजा आराधना एवम् रात्रीकालिन भव्य जात्रा लाग्ने गर्दछ । जात्रामा देवीदेवताको दर्शन गर्ने, आफन्तसङ्ग भेटघाट गर्ने,लोकगीत गाउने,लोक नृत्यहरु गर्ने,लोकबाजाहरु बजाउने समेत गरिन्छ । पुर्खाहरुले आफ्नो सिप र क्षमता अनुसार अध्ययन र अनुभवका आधारमा यी रात्रीकालिन जात्राहरु सुरु गरेको देखिन्छ|