सन् २०१० मा काठमाडौंको बालुवाटारस्थित एउटा पुरानो घरभित्र जन्मिएको थियो — “Barbara Foundation”।

संस्थापक थिइन् अमेरिकन मूलकी समाजसेवी बार्बरा ए‍डम्स, जसले आफ्नो जीवन नेपालका ग्रामीण समुदाय र दलित महिलाको सशक्तीकरणका लागि समर्पित गरेकी थिइन्।

उनकै नाममा स्थापित यस फाउन्डेशनको उद्देश्य स्पष्ट थियो —“ग्रामीण नेपालमा सीप, रोजगारी र न्यायको संस्कृति स्थापना गर्ने।”

बार्बरा ए‍डम्सको निधनपछि उनको सम्पूर्ण सम्पत्ति, कलाकृति र घर फाउन्डेशनकै नाममा दान गरियो। यही सम्पत्ति आज यस संस्थाको मुख्य आर्थिक आधार बनेको छ।

 फन्डिङ र आर्थिक पृष्ठभूमि

सुरुवाती चरणमै करीब २८.८ मिलियन रुपैयाँ बराबरको सम्पत्ति फाउन्डेशनमा हस्तान्तरण गरिएको थियो।

त्यसपछि संस्था आफ्ना कोषलाई बैंकमा लगानी गरी ब्याज आम्दानी गर्छ।

अर्कोतर्फ, केही नेपाली दाताहरू र सामाजिक अभियन्ता समूहहरू पनि सहयोग पुर्‍याउँछन्।

गत आठ वर्षको अवधिमा

➡️ फाउन्डेशनले करिब ७८ मिलियन रुपैयाँ आम्दानी गरेको जनाएको छ,

जस मध्ये

➡️ ३६ मिलियन रुपैयाँ कार्यक्रम र प्रशासनिक खर्चमा प्रयोग गरिएको छ,

र बाँकी ३९ मिलियन रुपैयाँ कोषको रूपमा बैंकमा सुरक्षित राखिएको छ।

(स्रोत: The Kathmandu Post, 2025)

संस्थाले हालको अवस्था अनुसार हरेक वर्ष करिब पाँच मिलियन रुपैयाँ बराबरको बजेट खर्च गर्छ।

 दृष्टि र मिशन : ग्रामीण बाटो हुँदै लोकतन्त्रसम्म

Barbara Foundation को मिशन सामान्य एनजिओको सीमित घेराभन्दा फराकिलो छ।

यसले एकातर्फ गाउँको सशक्तीकरण,

अर्कोतर्फ पत्रकारिता र लोकतान्त्रिक संवाद प्रवर्द्धन गर्न चाहन्छ।

मुख्य उद्देश्यहरू यसप्रकार छन् :

1️⃣ सीप विकास र उत्पादनमार्फत ग्रामीण आम्दानी बढाउने।

2️⃣ दलित, महिला र सीमान्तकृत समुदायका युवालाई अवसर दिने।

3️⃣ सुशासन र नागरिक संवाद सशक्त पार्ने।

4️⃣ अनुसन्धानमूलक पत्रकारितालाई प्रोत्साहन गर्ने।

प्रमुख कार्यक्रमहरू

१. Youth Volunteers Nepal (YVN)

देशभरका युवाहरूलाई तालिम दिएर एक वर्षका लागि गाउँमा पठाइन्छ, जहाँ उनीहरू शिक्षा, स्वास्थ्य, कृषि, र सीप विकासका काम गर्छन्।

२. Barbara Investigative Journalism Award / Fellowship

नेपालका इमानदार पत्रकारहरूलाई अनुसन्धानात्मक काममा प्रेरित गर्न यो पुरस्कार दिइन्छ।

२०२४ मा चार जना पत्रकारलाई रु २.५ लाख का दरले पुरस्कार प्रदान गरिएको थियो।

३. Barbara Adams Talk Series

लोकतन्त्र, वातावरण, निर्वाचन खर्च र सामाजिक उत्तरदायित्वका विषयमा नियमित संवाद श्रृंखला।

४. COVID-19 समर्पित पुरस्कार

महामारीको बेला स्वास्थ्यकर्मीहरूलाई सम्मान गर्दै विशेष पुरस्कार र सहयोग रकम वितरण गरिएको थियो।

५. समुदाय उन्नयन कार्यक्रम

बैतडी लगायतका जिल्लामा दलित र गरीब परिवारका लागि आवास निर्माण र तरकारी खेतीमा सहकार्य।

 नेतृत्व र संरचना

संस्थाको नेतृत्व प्रतिष्ठित नेत्रविज्ञ डा. सन्दूक रुइतले गरिरहेका छन्।

महासचिवमा मानवअधिकारकर्मी मोहना अन्सारी छन्।

बोर्डमा शिक्षाविद्, पत्रकार, विकास विशेषज्ञ र समाजसेवीहरू समावेश छन्।

सञ्चालन कार्यालय बालुवाटार, काठमाडौंमा अवस्थित छ।

 अन्तर्राष्ट्रिय सम्बन्ध

संस्थाको प्रत्यक्ष अन्तर्राष्ट्रिय अनुदानदाता सूची सार्वजनिक छैन,

तर यसको जड Barbara Adams स्वयं अन्तर्राष्ट्रिय व्यक्तित्व भएकी कारण

फाउन्डेशनले अमेरिकन, युरोपेली र अन्तर्राष्ट्रिय समाजसेवी सञ्जालसँग संवाद कायम राख्दै आएको छ।

“Barbara Adams Talk Series” मा प्रायः अन्तर्राष्ट्रिय विज्ञ र नेपाली नीति निर्माताहरू सहभागी हुने गर्छन्।

 विवाद र आलोचना

पछिल्लो समय Barbara Foundation “Gen Z आन्दोलन” सँग सम्बन्धित भएको आरोपमा समाचार बनेको थियो।

केही राजनीतिक समूहहरूले यसले युवा आन्दोलनमा आर्थिक सहयोग गरेको दाबी गरे।

तर फाउन्डेशनले आधिकारिक विज्ञप्ति जारी गर्दै भन्यो 

“हामी कुनै राजनीतिक समूह वा आन्दोलनसँग प्रत्यक्ष आर्थिक रूपमा संलग्न छैनौं।”

पत्रकार र नागरिक समाजले पारदर्शिता र स्वतन्त्रताको पक्षमा यस संस्थाको भूमिका सकारात्मक भएको बताएका छन्,

तर वित्तीय विवरण थप खुला रूपमा सार्वजनिक गर्नुपर्ने सुझाव पनि आएका छन्।

 SWOT विश्लेषण

Strength (शक्ति) Weakness (कमजोरी)

स्थिर कोष र संस्थापकको सम्पत्ति • दाताको विविधता न्यून

प्रतिष्ठित नेतृत्व (डा. रुइत, अन्सारी) • पारदर्शितामा शंका उठ्ने अवस्था

 अनुसन्धान र संवाद कार्यक्रमको बलियो आधार • ग्रामीण क्षेत्रमा सीमित पहुँच

Opportunity (अवसर) Threat (खतरा)

अन्तर्राष्ट्रिय सहकार्य बढाउने मौका • राजनीतिक आरोपले विश्वसनीयता घट्ने

डिजिटल संवाद र युवासँग सम्बन्ध बलियो पार्ने • कानूनी प्रतिबन्ध र सामाजिक ध्रुवीकरण

समग्र विश्लेषण

Barbara Foundation ले विगत दशकमा

नेपालमा अनुसन्धानमूलक पत्रकारिता, सामाजिक संवाद, र ग्रामीण विकासमा उल्लेखनीय योगदान गरेको छ।

तर संस्था अहिले दुई बाटोको दोबाटोमा छ 

एकातर्फ सामाजिक विश्वास र प्रेरणाको स्रोत,

अर्कोतर्फ विवाद र आरोपको निशानामा।

यदि संस्थाले पारदर्शिता अझ प्रष्ट पार्‍यो,

समाजसँग संवाद बढायो,

र  स्रोतहरूको विविधीकरण गर्‍यो भने

Barbara Foundation आगामी वर्षहरूमा नेपालको सर्वाधिक विश्वसनीय समाजसेवी संस्थामध्ये एक बन्न सक्छ।

 निष्कर्ष

Barbara Adams ले भनेकी थिइन् —

 “Helping Nepalese people is not charity, it is a shared journey.”

उनको यही भावना आज Barbara Foundation को आत्मा बनेको छ —

जहाँ सेवा, सम्पत्ति, र सत्यको लडाइँ एकसाथ अघि बढिरहेका छन्।

लेखक दीपक चन्द