कुमारी परम्परा : गलत बुझाइ विरुद्धको यथार्थ

नेपालको कुमारी परम्परा काठमाडौं उपत्यकाका नेवार समुदायमा शताब्दीयौँदेखि जगेर्ना हुँदै आएको एक अद्वितीय सांस्कृतिक तथा धार्मिक परम्परा हो। तर पछिल्ला वर्षहरूमा केही गैर–नेवार व्यक्तिहरू तथा NGO र  INGOले यसलाई गलत रूपमा व्याख्या गर्दै "देउकी" वा "झुमा" परम्परा जस्तै भनेर प्रचार गरेको पाइन्छ। यस्तो प्रचार केवल भ्रम फैलाउने काम मात्र होइन, एउटा नेपाल को ऐतिहासिक सांस्कृतिक सम्पदा तथा आस्था माथि अनावश्यक धब्बा लगाउने प्रयास पनि हो।

१. कुमारी परम्पराको आधार

कुमारी परम्परा हिन्दू–बौद्ध दर्शनसँग गहिरो सम्बन्धित छ। नेवार बौद्ध र शैव–शाक्त परम्परामा जीवित कुमारीलाई देवी तलेजु/वज्रदेवीको अवतारका रूपमा पूजा गरिन्छ। यस परम्परामा बालिकालाई चयन गर्दा शुद्धता, आचार–व्यवहार, र विभिन्न धार्मिक मान्यताअनुसार गुणहरूको आधारमा छनोट गरिन्छ।

२. कुमारी र अन्य परम्परा बीचको स्पष्ट भिन्नता

देउकी/झुमा परम्परा प्रायः सामाजिक शोषण र महिलामाथि अन्यायपूर्ण व्यवहारसँग जोडिएको छ। यी परम्परामा बालिका वा महिलालाई जबर्जस्ती देवालयमा राख्ने, व्यक्तिगत स्वतन्त्रता खोस्ने, र भविष्यलाई नकारात्मक असर पार्ने अवस्था देखिन्छ।

कुमारी परम्परा भने पूर्ण रूपमा भिन्न छ। कुमारीलाई देवीको रूप मानिन्छ, समाज र राज्यकै उच्च सम्मान दिइन्छ। उनीहरूलाई घर–परिवारले माया–सद्भावका साथ राख्छन्, सम्मानित जीवन बिताउँछन्, र कुमारीत्व समाप्त भएपछि पुनः सामान्य जीवनमा फर्किन्छन्। धेरै पूर्वकुमारीहरू आज उच्च शिक्षा लिएर सफल पेशागत जीवनमा रहेका छन्।

३. गलत प्रचारको असर

कुमारीलाई "देउकी" वा "झुमा" जस्तै भन्नु केवल अज्ञानताको परिणाम हो। यस्तो प्रचारले नेवार समुदायको सांस्कृतिक सम्पदा मात्र होइन, सम्पूर्ण नेपाली समाजकै विविधता र गौरवलाई हानी पुर्‍याउँछ।

४. कुमारी परम्पराको महत्व

यो परम्परा केवल धार्मिक नभई सांस्कृतिक पहिचान हो।

काठमाडौं उपत्यकाको जात्रा, परम्परा र संस्कृतिसँग कुमारी परम्परा अविच्छिन्न रूपमा जोडिएको छ।

विश्वकै अद्वितीय जीवित देवीको परम्परा नेपालकै गौरव हो, जसलाई युनेस्कोले समेत सांस्कृतिक सम्पदा मान्ने सम्भावना रहन्छ।

निष्कर्ष
कुमारी परम्परा कुनै पनि हालतमा देउकी वा झुमा परम्परासँग तुलना गर्न मिल्दैन। यो परम्परा शोषण होइन, बरु श्रद्धा, संस्कार र सांस्कृतिक पहिचानको प्रतीक हो। त्यसैले, गैर–नेवार समुदाय वा अरू कसैले यसलाई गलत रूपमा प्रस्तुत गर्नु अन्यायपूर्ण र गैर–जिम्मेवारपूर्ण कार्य हो।

Jalad Baidya